Tak jak początki pruszkowskiego harcerstwa w Pruszkowie oraz wydarzenia z lat międzywojennych (1921–1939), tak i służbę pruszkowskich harcerzy i harcerek w latach 1939–1945 opisał na łamach Przeglądu Pruszkowskiego dh Tadeusz Jaros.
Szczęśliwie, i ten jego artykuł został zdigitalizowany i opracowany do udostępnienia w Internecie przez Muzeum Historii Polski w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego, powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego i kulturalnego. Możliwe jest jego wykorzystanie w ramach dozwolonego użytku, dlatego zamieszczamy go również tutaj.
Tadeusz Jaros „Wojenna służba harcerstwa pruszkowskiego (1939–1945)”, Przegląd Pruszkowski nr 1, 23-41, 1996
świadomość zagrożenia wojennego nie spowodowała zaprzestania działań drużyn harcerskich; hufiec liczył około 100 dziewcząt i 400 chłopców
22 MDH wyjechała na obóz w Augustowie
W momencie wybuchu wojny w Pruszkowie działały:
Szczep 14 Mazowieckiej Drużyny Harcerskiej (łącznie 105 harcerzy i zuchów)
Szczep 22 MDH
Szczep 71 DH
72 DH
80 MDH
139 DH
1, 2, 3 i 4 Mazowiecka Drużyna Harcerek
Wrzesień 1939 roku
2 września Naczelnictwo ZHP wydaje rozkaz o podjęciu Służby Pogotowia Harcerskiego
6 września drużynowy Piotr Szeppe z grupą harcerzy pomaszerował do Warszawy, gdzie zgłosili się
do Ochotniczych Batalionów Obrony Stolicy
25 września w walce o Fort Czerniakowski; ginie Piotr Szeppe
Pażdziernik 1939 roku – w końcu października powstała drużyna „Zielony Dąb”; jej drużynowym został Stefan Kowalski; tak rozpoczęła się praca konspiracyjna w Pruszkowie
w maju 1940 roku Zenon Szamanek zorganizował tajną drużynę harcerską na terenie Tworek i Papierni
swoją działalność, pod kryptonimem “Zielony Dąb” rozpoczął hufiec; jego komendantem został Stefan „Jaroń” Kowalski.
W skład hufca “Zielony dąb weszły: ”Dęby” z Pruszkowa, “Lipy” z Ursusa, “Brzozy” z Włoch, “Buki” z Piastowa oraz “Akacje” z Ożarowa; ze starszych harcerzy uformował się pluton 1718 w 6. Rejonie ”Helenów” VII Obwodu “Obroża” (powiat warszawski) Okręgu Warszawskiego AK.
Z hufca „Zielony Dąb” powstał „Rój”, czyli Hufiec Szarych Szeregów dzielący się na “Oddziały” – odpowiedniki drużyn i “Patrole” – odpowiedniki zastępów
***
Drużyny harcerskie działają wg. planu :
„dziś” – przeszkolenie wojskowe, nauka o broni
„jutro” – walka o wyzwolenie
„pojutrze” – naprawa rzeczywistości i odbudowa państwa
7 października, 10 października – nastąpiły liczne aresztowania harcerzy pruszkowskich
kurs podharcmistrzowski
12 czerwca 1944 – z powodu zagrożenia środowiska „Zielonego Dębu” wykonano wyrok śmierci na konfidencie gestapo, Macieju Myszanowskim
Kapitan-Harcmistrz Stefan Kowalski za „heroiczny trud, waleczność na szlaku walk swego zgrupowania” otrzymał z rąk dowódcy Powstania Warszawskiego generała „Bora” Komorowskiego Wojenny Krzyż Orderu Virtuti Militari
